Ahmet Atilla (1914-2008)

Ahnet Atilla, Bursa Ziraat Okulu mezunudur. Bu okuldan 1933'te mezun olduktan sonra, İstanbul'da Beykoz Fidanlığı'nda ve Cevizli Tütün Enstitüsü'nde görev almış, İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Botanik Bahçesi direktörü Prof.Dr. A. Heilbronn'un daveti üzerine, 1946'da Süleymaniye'deki bu bahçeye bahçe uzmanı olarak girmiştir. A. Atilla burada aradığı bilimsel ortamı bulmuş, azimle çalışmış, bahçe şefi olmuştur. 1933 Üniversite Reformu sırasında Almanya'dan gelmiş bulunan ve yetiştirici bir öğretim üyesi olan Prof. Heilbronn, 1952'de onu Almanya'ya Münih Botanik Bahçesi'ne staja göndermiştir. A. Atilla bu arada Hollanda, Belçika ve İngiltere'deki botanik bahçelerini de gezmiş ve Almanya'ya dönerek Münster Botanik Bahçesi'nde çalışmıştır. İki yıl sonra İstanbul'daki görevine dönmüş ve emekli olduğu 1964 yılına kadar burada kalmıştır. Emekliliğinden önce Küçükyalı'daki evinin bahçesinde, sonra Samandıra'daki arazisinde, Anadolu'dan şahsen topladığı veya dostları sayesinde temin ettiği yerli soğanlı bitkilerden başka, süs bitkileri, sera bitkileri, kaktüs çeşitleri yetiştirmiş, çalışkan, üretici, bilgi sahibi bir toprak insanı olarak yaşamıştır. 13 Ekim 2008'de Küçükyalı'daki evinde vefat ettiği zaman 94 yaşında idi. Kurmuş olduğu tesis, "Mine Flora Çiçekçilik ve Fidanlık" adı altında çalışmalarını sürdürmektedir.

A.Atilla okuyan, yenilikleri izleyen bir bitki yetiştiricisi idi. Almanca ve İngilizce kitapları, abone olduğu Almanca dergileri vardı. Dış ülkelerle sürekli temas halinde idi. Hatırlarız, Güney Afrika'nın meşhur Protea türlerinden tohum ve fideler temin etmiş, oluşturduğu koleksiyonu ayrı bir sera içinde geliştirmiş ve bitkilere çiçek açtırmıştı. Anadolu'nun yerli soğanlı bitkilerinden oluşturduğu önemli bir koleksiyonu vardı. Tabancı botanistler Türkiye'ye geldiklerinde, onun bahçesini ziyaret ewtmeden Anadolu'ya gitmezlerdi. Bitkileri tohumdan yetiştirmesini severdi.

A.Atilla yayın da yapmıştı. Bunlar, İstanbul'da Temmuz 1950'de yayına başlamış olan Biologi dergisinde, 1951-1954 yılları arasında yayımlanmış olan, onun İstanbul Üniversitesi Botanik Bahçesi'nde görevli iken yazmış olduğu, toprak çeşitlerinden, çiçek yetiştiriciliğinden, ilgi çekici bitkilerden bahseden öğretici makalelerdir.

A.Atilla, Süleymaniye'deki Botanik Bahçesi'nde görevli iken, Prof. Heilbronn'un ve enstitü elemanlarının yaptıkları, Anadolu'dan bitki örnekleri toplama gezişlerinin birçoklarına katılmıştır. Toplanan örnekler halen Fen Fakültesi Herbaryumu'nda (ISTF) saklıdır. O, Türkiye florası ile önemli derecede ilgilenen iki tanınmış yabancı botanist ile birlikte Anadolu'yu gezmiş ve bitki toplamıştır. Biri, Edinburgh'da P.H.Davis'tir (1918 - 1992). P.H. Davis'in Temmuz 1949 ayında yaptığı Güney Batı Anadolu gezisinde A. Atilla, Ankara'dan asistan Kâmil Bilger ile birlikte, ona bitki toplamakta yardımcı olmuştur. İkincisi, Basel'li A. Huber-Morath'dır (1908-1993). Bu araştırıcının Mayıs-Haziran 1950'de yaptığı Güney Batı Anadolu gezisine A.Atilla, Doç.Dr. Mehpare Başarman (1908-1993) ile birlikte katılmış ve A.Huber Morath'a bitki toplamakta yardım etmiştir.

Emekli olduktan sonra A. Atilla, Anadolu bitkilerine, soğanlılarına, Crocus ve Rosa türlerine aşırı tutkunluğu olan Prof.Turhan Baytop (1920-2002) ile birlikte 1968-1983 yılları arasında yaptığı gezilerde, Güney, Güney Batı, Doğu, Kuzey-Doğu Anadolu'dan birçok örnek toplamışlardır.

Atilla adı, iki bitki türünün bilimsel adında yer almıştır. P.H.Davis 1956 yılında, A. Atilla ile birlikte oldukları 1949 gezisinde, Tahtalı Dağ'dan (Kemer, Antalya) toplanan yeni bir Alkanna (Boraginaceae) türünü ona ithaf etmiş ve yeni türe Alkanna attilae P.H.Davis adını vermiştir. Onun adını taşıyan ikinci tür, Gladiolus attilae Kit Tan, B.Mathew et A.Baytop'tur. Iridaceae familyasından olan bu bitkinin soğanları, Keban Barajı yakınından (Elazığ), A. Atilla'nın damadı Doğu Özgür tarafından toplanarak 1988'de İstanbul'a getirilmiş, A. Atilla bitkiyi bahçesinde çoğaltmış, yeni olduğu tahmin edilen bu bitkiden 1991'de alınan çiçekli örnekler ve daha sonra meyvalı örnekler B.Mathew'a (Kew), oradan Kit Tan'a (Kopenhag) gönderilmiş, bitki 2006 yılında A. Atilla'ya ithaf edilerek yeni bir tür olarak yayımlanmıştır. Bitki, 1998'den beri A. Atilla'nın Samandıra'daki bahçesinde sağlıklı olarak yaşamakta ve çoğalmaktadır.

Atilla soyadı, bugün bu şekilde yazılıyorsa da, botanik literatüründe uzun yıllardan beri Attila şeklinde yerleşmiştir.

Feza Günergun
(Bu yazıyı hazırlarken, A.Atilla'yı tanımış olan Prof.A.Baytop'un bana verdiği bilgilerden; A.Atilla'nın kızı Mine Özgür'den temin ettiğim ve A. Atilla tarafından yazılmış biyografik notlardan yararlandım.)

Not: A. Atilla'nın fotoğrafı 12.12.2003'te İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Botanik Bahçesi'nde F. Günergun tarafından çekilmiştir.