Prof. Turhan BAYTOP, Dr.pharm., Dr.h.c. (1920-2002)

20 Haziran 1920'de İstanbul'da doğdu. İlk öğrenimini İstanbul ve Babaeski'de, orta öğrenimini Kırklareli'de yaptı. Lise öğrenimini, Edirne ve İstanbul'dan (Kabataş Lisesi) sonra Erzurum'da 1941'de tamamladı. 1945'de İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Eczacı Okulu'ndan mezun oldu. Askerlik görevini yaptı ve bu görevden Mart 1947'de eczacı teğmen olarak terhis edildi. 1948'de, aynı okuldaki Farmakognozi Enstitüsü'ne (direktörü Prof.Dr. Sarım Çelebioğlu) asistan girdi. Ord.Prof.Dr. Alfred Heilbronn'un yönetiminde başladığı tezi ile Haziran 1949'da Dr.pharm. ünvanını aldı. 1951-1952'de, bir yıl süre ile Paris Eczacılık Fakültesi Farmakognozi Kürsüsü'nde (direktörü Prof.Dr. René Paris) çalıştı. 1953'te doçent, 1963'te profesör oldu. Okul, Fakülte olunca, dekan seçildi. 1987'de yaş haddinden dolayı emekli olduğu zamana kadar geçen süre içinde, değişik tarihlerde beş dönem dekanlık yaptı. 1969'dan itibaren, Farmakognozi Anabilim Dalı başkanlığını sürdürdü. 25 Haziran 2002'de İstanbulda vefat etti. Naaşı, Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedildi.

Kürsü ve Fakülte içindeki ve dışındaki öğretim, eğitim, idari ve mesleki faaliyetleri dışında, T.Baytop'un sürdürmüş olduğu bilimsel araştırmaları, başlıca üç konu altında toplayabiliriz: Türkiye'nin tıbbi bitkileri, Türkiye'nin florası, Türk eczacılık tarihi. Bütün bu araştırmalarının sonuçları, bildiri, makale ya da kitap halinde yayımlanmış durumdadır.

İlk çalışmaları, tıbbi bitkilerin botanik ve kimyasal yönlerden incelenmesi konusundadır. Yönettiği Farmakognozi Kürsüsü'nde, genç elemanlara bu konularda araştırma yaptırmış ve 1976 yılında, o zamandan beri iki yılda bir muntazaman yapılmakta olan Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantılarını başlatmıştır. Farmakognozi alanındaki bu çalışmaları ile birlikte, Türkiye florası üzerindeki araştırmalarını yürütmek için T.Baytop, Anadolu'nun hemen hemen her bölgesinde dolaşmış, bitki örnekleri toplamış, onların renkli resimlerini bizzat çekmiş, topladığı örnekleri Eczacılık Fakültesi Herbaryumu'na vermiştir. Arazi çalışmalarından toplayıp getirdiği başlıca soğanlı bitkileri, Maltepe'deki evinin bahçesinde yetiştirmiş ve bahçeyi araştırmaya yönelik canlı bir bitki koleksiyonu, yani küçük bir botanik bahçesi haline getirmiştir.

T.Baytop, yabancı bilim adamlarıyla işbirliğine her zaman önem vermiş ve etrafındaki genç meslektaşlarına da bunu tavsiye etmiştir. Birçok yabancı bilim adamı ile beraber Anadolu'da botanik geziler veya yayınlar yapmıştır. Kew Herbarium uzmanlarından B.Mathew ile birlikte çalışarak, tutku derecesinde ilgilendiği soğanlı bitki örneklerini değerlendirmiş ve Türkiye'nin soğanlı bitkileri konusunda, bu uzman ile birlikte, İngilizce bir kitap yayımlamıştır. Bu kitap dolayısıyla, her iki araştırıcı da, 1986 yılında OPTIMA gümüş madalyası ile ödüllendirilmiştir. T.Baytop, aynı zamanda 1988 TÜBİTAK Bilim Ödülü ve 1998 ECO altın madalyası sahibidir.

T. Baytop, çeşitli yerli ve yabancı derneklerin üyesi olmuştur. Académie Nationale de Pharmacie'nin yabancı muhabir üyesiydi. Akademi'de Osmanlı döneminde Türkiye'den dört eczacı (François Della Sudda, Nicolas Panas, Charles Bonkowski, Pierre Apéry) üye vardı. Cumhuriyet döneminde seçilen ilk eczacı T.Baytop'tur.

T.Baytop'un eczacılık tarihine olan merakı, akademik yaşamının ilk yıllarında başlar. Eczacılık eğitiminin ve mesleğinin geçmişi, eski eczaneler, eski reçete, fatura, diploma, dergi, kitap vs. ile ilgilenmiş, bu konularda yaptığı araştırmaların sonuçlarını dergilerde, kitaplarda yayımlamış, 1960 da Fakülte içinde Eczacılık Tarihi Müzesi'ni kurmuş, birçok tarihi eşyayı bu müzeye kazandırmış, 1990 da Türk Eczacılık Tarihi Toplantılarını düzenlemeye başlamış, 1984-1996 yılları arasında eczacı öğrencilerine "Eczacılık Tarihi ve Deontolojisi" dersini vermiş, onlara bu konuda bir ders kitabı yazmıştır. T.Baytop, derslerini vermeğe başlamadan önce ders kitabını yazmış ve yayımlamış olan ender öğretim üyelerinden biri olmuştur.

Geçmişe meraklı olan T.Baytop, Osmanlı döneminde yetiştirilen süs bitkilerinden lâle ve gülün de geçmişini araştırmış ve onları bize tanıtmak istemiştir. Lâle ile ilgili kitabı, İngilizce ve Japonca'ya çevirilmiştir.

Kısaca belirtmek isteriz ki, T.Baytop araştırmayı ve araştırma sonuçlarını yayımlayıp bilgisini başkalarına aktarmayı seven, çok yönlü bir öğretim üyesi olmuştur. 330 kadar yayını arasında bulunan ders kitapları dışında yayımlamış olduğu diğer kitapları şunlardır: Türkiye'de Bitkiler ile Tedavi (1984 ve 1999), The Bulbous Plants of Turkey (1984, B.Mathew ile birlikte), Türk Eczacılık Tarihi (1985 ve 2001), İstanbul Lalesi (1992, 1996 ve 1998), Türkçe Bitki Adları Sözlüğü (1994 ve 1997), Eczahane'den Eczane'ye (1995), Laboratuvar'dan Fabrika'ya (1997), Türk Eczacılık Tarihi Araştırmaları (2000), Anadolu Dağlarında 50 Yıl (2000 ve 2001), Türkiye'de Eski Bahçe Gülleri (2001), İstanbul Florası Araştırmaları (2002).

F.Günergun, 28 Şubat 2005