Spiridon Mavroyeni Paşa (1817-1902) ve Osmanlı İmparatorluğu'nda modern tıbbın yayılmasına katkısı

Feza Günergun

Bu çalışma, Sultan II.Abdülhamid'in özel hekimi (Tabib-i hususi hazret-i şehriyari, Ser tabib-i hazret-i şehriyarî) olarak uzun süre (1879-1902) görev yapmış olan, Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane hocalarından ve Cemiyet-i Tıbbiye-i Şahane'nin başkanlarından Dr. Spiridon Mavroyeni Paşa'nın çalışmalarını tanıtmak amacıyla hazırlanmıştır.

1835-45 yılları arasında Viyana'da tıp eğitimi gören ve Viyana hastanelerinde çalışan Dr. Mavroyeni, İstanbul'a dönüşünde Tophane Hastanesi'nde ve Haydarpaşa Hastanesi'nde kısa bir müddet görev yaptıktan sonra istifa ederek Paris'e gitmiş ve Paris Tıp Fakültesi'nde derslere devam etmiştir. 1849'da Maltepe Askeri Hastanesi'ne, 1850'li yılların sonuna doğru Saray'a hekim olarak atanmıştır. 1856 yılında, Cemiyet-i Tıbbiye-i Şahane'nin kurucusu Dr. Pincoffs'a Cemiyet'in kuruluş çalışmalarında yardımcı olmuştur. Bu cemiyet içinde idari görevler aldığı gibi, 1864 ve 1870'de cemiyet başkanlığı yapmıştır. Cemiyet toplantılarındaki bilimsel tartışmalara katılmış ve bilimsel bildiriler sunmuştur. 1889 yılında "fièvre dengue" baş gösterdiğinde, Gülhane Hastanesi'nde bu hastalık hakkında altı konferans vermiş, cüzzam ve verem üzerindeki tartışmalara katılmıştır. Aşılamanın mecburi olması gerektiğini savunmuştur. Verem'in bulaşıcı olduğunu ileri sürmekle birlikte, cüzzam konusunda kesin yargılı olmamıştır. "Syllogue Littéraire Grec (hellénique)"in ve "Société de Secours aux Bléssés Militaires de l'Empire Ottoman" ın kurucuları arasındadır.

Dr. Mavroyeni, Saray hekimi olarak görev yapmaya başlamadan önce Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane'de hocadır. 1849-1880 yılları arasında, otuz yıla yakın bir süre bu okulda "hıfzıssıhha", "emraz-ı umumiye" ve "emraz-ı dahiliye" hocalığı yapmıştır. Osmanlı devleti, tıp fakültesinin mezun sayısını arttırabilmek amacıyla 1870 yılında tıp eğitiminin Türkçe verilmesini kararlaştırdığı zaman, Mavroyeni Paşa, Türkçe'nin tıp eğitimi için yetersiz bir dil olduğunu savunmuş ve Türkçe tıp eğitimin karşısında yer almıştır.

Bilimsel makalelerinin büyük kısmı Fransızca'dır. Rumca makaleleri de vardır. Bazı Fransızca makalelerinin Türkçe çevirileri de yayımlanmıştır. 1887 öncesinde, Fransızca makalelerini genellikle üyesi olduğu Cemiyet-i Tıbbiye-i Şahane'nin yayın organı olan Gazette Médicale d'Orient'da yayımlamıştır. 1887 yılında, Paris'te yayımlanan Gazette des Hôpitaux adlı dergiyi örnek alarak İstanbul'da da Gazette des Hôpitaux Civils et Militaires de l'Empire Ottoman / Ceride-i Emakin üs-Sıhha adlı Fransızca - Türkçe bir dergi çıkarmış ve makalelerini bu dergide de yayımlamıştır. Dergi, Sultan II. Abdülhamid'in maddi desteğini görmüştür. Mavroyeni'nin bu dergideki makaleleri genellikle bulaşıcı hastalıklar konusunda İstanbul hastanelerinde verdiği konferanslardır. Tıp dışı konularda da yayınları vardır. La Police Secrète en Turquie (1891) bunlardan biridir. Paris'te yayımlanmış olan Un Parisien à Constantinople ve Le Mal d'Orient adlı iki kitaba, "Ermite d'Alem Dagh" (Alemdağ'lı Keşiş) takma adıyla reddiyeler yazmıştır.

Mavroyeni Paşa, bulaşıcı hastalıklar konusunda verdiği dersler ve konferanslar ile Osmanlı İmparatorluğu'ndaki sağlık kurumlarında tıp ve hijyen bilgilerinin yayılmasına katkıda bulunmuş bir hekimdir. Tıbbi süreli yayınlara (Gazette Médicale d'Orient) makaleleriyle destek veridiği gibi, kendisi de, hastane hekimleri arasında bilgi alışverişini sağlamak için onların deneyimlerini ve karşılaştıkları vakaları tanıtabilecekleri bir derginin yayımlanmasına öncülük etmiştir. Yayınlarının yalnızca Fransızca ve Rumca dillerinde yapmış olması, tıp bilgisinin geniş çevrelere ulaşmasını engellemiştir.

Key words : Spiridon Mavroyéni, Spiridion Mavrogény, Ottoman Empire, hospitals, history of medicine, medical journals, Gazette Médicale d'Orient, Gazette des Hôpitaux, Société Impériale de Médecine, Turkey. Anahtar kelimeler: Spiridon Mavroyéni, Spiridion Mavrogény, Osmanlı İmparatorluğu, hastaneler, tıp dergileri, Gazette Médicale d'Orient, Gazette des Hôpitaux, Cemiyet-i Tıbbiye-i Şahane, tıp tarihi, Türkiye.