'EMRE DÖLEN ARMAĞANI'nı sunarken

Osmanlı Bilimi Araştırmaları dergimizin bu sayısını, Türk bilim tarihi konusundaki çalışmaları ile tanınmış olan Prof. Dr. Emre Dölen'e 60. yaşında, armağan olarak sunmaktayız.

Prof. E. Dölen, bilim tarihi ile ilgilenmeye henüz İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Kimya Mühendisliği bölümünde öğrenci olduğu yıllarda başlamıştır. Bu üniversitenin Kimya Fakültesi'nde öğretim üyeliği yaptığı yıllarda da bilim tarihine olan ilgisi artarak devam etmiştir. Günümüzde de, bilim ve teknoloji tarihi konusundaki araştırma ve yayınlarını merak ve zevkle sürdürmektedir. Son yıllarda özellikle modern bilimin Türkiye'ye girişi ve ondokuzuncu yüzyıldan günümüze Türkiye'de bilim konularına ağırlık vermiştir. Bu kapsamda Türkiye'de yüksek öğretimin gelişimi ve özellikle Darülfünun konusunda kapsamlı araştırmalar yapmıştır. 1980lerin sonlarından itibaren bilim tarihi araştırmaşlarını yoğunlaştırmış ve çeşitli üniversitelerde bilim ve teknoloji tarihi konusunda dersler vermeye başlamıştır. Kimya dalında sürdürdüğü akademik yaşamı boyunca yaptığı kimya araştırmaları onun bilim tarihi çalışma ve yayınlarını engellememiştir. 1969 ile 2005 arasındaki toplam 300 yayınının 180'e yakını bilim tarihi konusunda olup diğerleri kimya araştırmalarına aittir.

Prof. Emre Dölen, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü içinde 1984'te kurulan Bilim Tarihi Anabilim Dalı'nın 1989'da 'Bilim Tarihi Bölümü'ne dönüşmesi ve Bilim Tarihi Lisans Programı'nın başlamasıyla birlikte, bölümümüzde lisans ve yüksek lisans dersleri vermiş, böylelikle fakültemizde yürütülmekte olan bilim tarihi öğretimine önemli ve sürekli destek sağlamıştır. Bu çerçevede, 1990-91 ders yılından itibaren Sanayi Devrimi, 1991-92 ders yılından itibaren 19. ve 20. Yüzyıllarda Bilim başlıklı lisans derslerini; 1996-97 ders yılından itibaren Kimya Tarihi dersini vermiştir. 1999-2000, 2000-2001 ve 2001-2002 ders yılında Lavoisier Öncesi Kimya Tarihi, Modern Kimyanın Doğuşu ve Gelişmesi ve Sanayi Devrimi'nden Günümüze Bilim I ve II lisans derslerini; 1990-91 ders yılından itibaren Sanayi Devrimi:Bilim ve Teknoloji İlişkisi yüksek lisans dersini vermiştir.

Prof. Emre Dölen, anabilim dalımızda lisans ve yüksek lisans derslerini vermenin yanı sıra, özellikle ondokuzuncu ve yirminci yüzyılda Türkiye'de bilim konusunun değişik yönlerini araştıran lisans üstü öğrencilerimizin tez izleme komitelerinde ve tez jürilerinde de bulunarak, onların araştırmalarıyla da yakından ilgilenmiş, fikirleriyle çalışmalarını zenginleştirmiş ve elinde bulunan kaynakları hem öğrencilerle hem de öğretim üyeleriyle memnuniyetle paylaşmıştır. Kendisi ayrıca, Osmanlı Bilimi Araştırmaları dergimizin hakem kurulunda olduğu gibi, orijinal araştırma makaleleriyle dergimizi zenginleştirmiştir.

Prof. Emre Dölen'in bilim tarihiyle ilgili ilk yazıları, özellikle 1984 yılına kadar olanlar, popüler bilim tarihi yazıları olarak nitelendirilebilir ve bilimin Avrupa'daki gelişim süreciyle ilgilidir. 1984 sonrasındaki çalışmaları ağırlıklı olarak Türk bilim tarihi üzerinedir. 1985 yılında yayınladığı, Tanzimat'tan Cumhuriyet'e kadar Türkiye'de bilimi, Darülfünun'u ve mühendisliği inceleyen yazıları Türk bilim tarihi konusundaki ilk yayınlarıdır. Bu alandaki araştırmalarını Türk bilim, teknoloji ve eczacılık tarihi kongrelerinde sunduğu gibi, kendisi de bu kongrelerin düzenlenmesine katkıda bulunmuştur. IV.Türk Eczacılık Tarihi Toplantısı'nı (1998), Marmara Üniversitesi'nde düzenlemiştir. Kimya kongrelerinde de, kimya tarihiyle ilgili bildiriler sunarak Türk kimyager ve kimya mühendislerinin ilgisini mesleklerinin tarihine çekmiştir.

Kimya tarihiyle ilgili bibliyografik yayınları Açıklamalı Türkiye Kimya Dergileri Bibliyografyası (1911-1990) ve Cumhuriyet Dönemi Kimya Tarihi Yayınları Bibliyografyası (1923-1998), birer temel başvuru kaynağıdır. Prof. Dölen, Osmanlı kimya kitaplarında kullanılan kimyasal sembol ve formülleri de araştırmış ve bu çalışmasını kitaplaştırmıştır. İstanbul Üniversitesi Kimya Fakültesi'nin Kuruluşunun Otuzuncu Yılı adlı yayını, kimya tarihi ile onun özellikle son yıllarda araştırdığı İstanbul Üniversitesi'nin tarihini birleştirmektedir. Basım aşamasına gelmiş olan ve Darülfünun'un tarihini konu alan kitabını sabırsızlıkla ve merakla beklemekteyiz. Kurumsal tarih üzerinde yürütmekte olduğu bir başka araştırması, Ankara'daki Yüksek Ziraat Enstitüsü üzerindedir.

Teknoloji tarihi, Prof. E. Dölen'in ilgilendiği bir diğer alandır. İstanbul ve Marmara üniversitelerinde, İTÜ'de teknoloji tarihi dersleri vermiş, bu konuda ders notları yayımlamıştır. 1999 yılında Mert Sandalcı ile birlikte yayına hazırladığı Kâğıthane-Kemerburgaz-Ağaçlı-Çiftalan Demiryolu (1914-16) kitabıyla, unutulan bir demiryolu hattını, dedesi Mukadder Dölen'in 1916 yılında görevli olarak çektiği fotograflara dayanarak araştırmış ve gün ışığına çıkarmıştır. Tekstil Tarihi adlı kitabı ve geçen sene. M.Koraltürk ile birlikte yayımladığı İlk Çimento Fabrikamızın Öyküsü, onun teknoloji, sanayi ve kurum tarihi konularına olan ilgisinin bir diğer ürünüdür.

Gerek popüler dergilerde gerek ansiklopedilerde yayımladığı bilim tarihi yazıları, gerekse arşiv kaynaklarına dayalı araştırma makaleleri ve kitapları ile Türkiye'de bilim tarihinin tanınmasına katkıda bulunduğu kadar, bilim ve teknoloji tarihi araştırmalarıyla bu konuya yeni bilgiler getirmiştir. Araştırmalarının titizliği, belgelere dayalı olması, yayınlarının güvenilir olmasında en büyük etkendir.

Prof. E. Dölen, bilim tarihi ile ilgili kitap ve belge de toplamaktadır. Osmanlı şehirlerini, koleksiyonunda bulunan kartpostallar eşliğinde makalelerinde tanıtmış, I.Edirne Tıp Tarihi Günleri'nde (2001) T rakya Üniversitesi'nde açtığı Edirne kartpostalları sergisi ilgi ile izlenmiştir.

Osmanlı Bilimi Araştırmaları 'nın bir sayısını Prof.Dr. E. Dölen'e Armağan olarak hazırlama fikri doğduğunda, başvurduğumuz araştırmacıların hepsi, Armağan'a memnuniyetle katkıda bulunacağını bildirmiştir. Bu kitap, onların araştırmaları sayesinde ortaya çıkmıştır; kendilerine, editör olarak teşekkürlerimi sunmak istiyorum. Ayrıca, Armağan fikrinin doğuşundan bu özel sayının matbaaya girişine kadar, fikirleriyle bana destek olan Sayın Dr. Şeref Etker'e şükranlarımı sunarım.

Prof. Dr. Emre Dölen'in gelecekteki çalışmalarını sağlık ve mutluluk içinde sürdürmesi dilerim.

Prof. Dr. Feza Günergun
Editör, Osmanlı Bilimi Araştırmaları
Bilim Tarihi Anabilim Dalı Başkanı, İstanbul Üniversitesi